Bullying-Przemoc Szkolna

W centrum Amygdala psychoterapię dzieci i nastolatków prowadzi  Aleksandra Radomska. Osoby zainteresowane umówieniem wizyty prosimy o kontakt pod numerem: 790-250-587.

Zastraszanie i dręczenie przez rówieśników jest formą przemocy i zachowaniem agresywnym, obecnym przeważnie na terenie szkoły i powodującym poważne konsekwencje dla rozwoju psychicznego i emocjonalnego dziecka oraz wpływającym na jego możliwości uczenia się. Zastraszanie może przybierać różne formy przemocy bezpośredniej i pośredniej, takie jak:

• przemoc fizyczna
• wykluczenie z grupy
• rozsiewanie plotek (zastraszanie społeczne)
• grożenie (zastraszanie werbalne)
• molestowanie seksualne

Badania wskazują, że od 10 do 15% uczniów staje się ofiarami różnych form agresji w szkole. Formy przemocy mogą przybrać 3 rodzaje: słowny, fizyczny lub pozawerbalny. Przemoc słowna to używanie wyzwisk, ośmieszanie, wyszydzanie oraz poniżanie (deprecjonowanie ofiary, jej cech i zachowań; okrutne drwiny, jawne przeciwstawienie się próbom nawiązania wspólnoty). Przemoc słowna to także: nakłanianie innych do obrażania i wyzywania, rozsiewanie złośliwych plotek, nakłanianie innych do wykluczenia z grupy, zerwania znajomości, rozsyłanie i publikowanie obraźliwych SMS-ów, e-maili, blogów, wpisów w Social Media, fabrykowanie obraźliwych zdjęć i szantaż.

Do przemocy fizycznej zalicza się: popychanie, zastawianie drogi, szarpanie, bicie, kopanie, opluwanie, rzucanie przedmiotami, zabieranie rzeczy. Przemoc fizyczna to również: kradzieże przedmiotów, zabieranie i ukrywanie rzeczy, zmuszanie do publicznego wykonywania obraźliwych i poniżających czynności, gestów, do wypowiadania poniżających słów, zmuszanie do podejmowania niechcianych zachowań oraz zmuszanie do niepodejmowania własnych zachowań (zgłaszania się do odpowiedzi, napisania poprawnie pracy klasowej, szukania wsparcia u dorosłych).

Do przemocy pozawerbalnej należą takie zachowania jak: zastraszające gesty i zachowania świadczące o możliwości uruchomienia agresji lub zrealizowania zapowiedzianej groźby, przedrzeźnianie i wyszydzanie, ostentacyjne ignorowanie, lekceważenie obecności oraz pomijanie w aktywności grupy, wykluczanie z grupy.

Pojęcia “przemoc szkolna”, “przemoc rówieśnicza”, “zastraszanie”, “znęcanie się”, “prześladowanie”czy “dręczenie”, proponowane jako polskie odpowiedniki angielskiego słowa bullying, są używane do opisu sytuacji, w której pojawiają się celowe, niesprowokowane, systematyczne i powtarzające się akty przemocy oraz agresywne zachowanie wśród dzieci i młodzieży, mające na celu wymuszanie, gnębienie i spowodowanie cierpienia fizycznego bądź psychicznego uczniów ze strony rówieśników w szkole lub poza nią.

Zjawisko przemocy szkolnej i zastraszania jest złożone i spowodowane przez interakcję czynników osobistych, emocjonalnych i poznawczych oraz środowiskowych- rodzinnych, społecznych i wyuczonych. W szczególności ważną rolę odgrywają:

• cechy indywidualne dziecka (osobowość, temperament, tempo rozwoju, traumatyczne doświadczenia)
• cechy rodziny dziecka (zbyt rygorystyczne lub zbyt swobodne metody wychowawcze, modele agresywnego zachowania, przemoc między rodzicami lub przemoc rodziców w stosunku do dzieci, niestabilne więzi między dziećmi i rodzicami)
• różnorodne aspekty środowiska szkolnego (niewystarczający nadzór, zbyt duża liczba uczniów, brak personelu dydaktycznego)
• psychologiczne środowisko szkoły (zmuszające do rywalizacji, nadzorujące, bezosobowe, skoncentrowane na wynikach, a nie na relacjach)
• polityka systemu edukacji (nadużywanie kar i wydalenia jako metod dyscyplinarnych, nagrody nieproporcjonalne do pozytywnych zachowań uczniów)
• stosunek dzieci, rodziców i nauczycieli do przemocy
• sposób ukazywania przemocy w mediach
• powszechne problemy społeczne powodujące wzmocnienie antyspołecznych zachowań (bezrobocie, ksenofobia i dyskryminacja wybranych grup społecznych)

Przemoc szkolna jest zjawiskiem z obszaru interakcji grupowych. Dotyczy nie tylko zastraszającego i jego ofiary, ale również wszystkich osób obecnych i świadomych zjawiska, czyli obserwatorów.

OBJAWY ZASTRASZANIA

Nauczyciele lub inni członkowie personelu szkoły (a nawet rodzice) mogą nie zauważyć bezpośrednich zdarzeń świadczących o znęcaniu się. Takie podejrzenia można powziąć, gdy zauważy się następujące przejawy bądź zdarzenia:

• poszarpane, uszkodzone i zdekompletowane książki, części ubioru
• trudne do wytłumaczenia blizny, siniaki, otarcia i nacięcia, mogące być śladami pobicia
• małą liczbę (lub brak) przyjaciół
• jawne lub zakamuflowane obawy dziecka przed chodzeniem do szkoły, powrotem ze szkoły, udziałem w aktywnościach rówieśniczych (np. zajęciach sportowych)
• spędzanie czasu podczas przerw w pobliżu nauczycieli i pomieszczeń administracyjnych
• \wybieranie przez dziecko nielogicznie dłuższej drogi do szkoły lub powrotu do domu
• utratę zainteresowania pracą szkolną lub nagłe wyraźne pogorszenie w nauce
• smutek, płaczliwość, depresyjność dziecka po powrocie ze szkoły
• częste skargi na bóle głowy, bóle brzucha lub inne problemy somatyczne
• kłopoty ze snem lub częste koszmary senne
• utratę apetytu
• lękliwość dziecka i niską samoocenę

Możliwe reakcje dziecka na doznanie przemocy obejmują:

• brak pewności siebie i niemożność sprzeciwu
• bierną akceptację aktów przemocy
• strach przed dalszymi aktami przemocy i karami ze strony dorosłych
• zakłopotanie, zagubienie, silny stres i panikę
• odosobnienie i rozpacz, lęk, depresję i próby samobójcze
• przekonanie o nieefektywności interwencji dorosłych
• przekonanie, że z powodu rozmów z dorosłymi o problemie zostaną poddane jeszcze większej agresji ze strony napastników

Dzieci, które stały się ofiarami zastraszania i przemocy, mogą:

• mieć zaniżoną samoocenę
• przejawiać stałe poczucie bezradności
• ujawniać pesymistyczne nastawienie wobec siebie i świata
• mieć małą wiarę w siebie
• być bardzo nieszczęśliwe w otoczeniu szkolnym
• mieć fałszywe przekonanie, że są odpowiedzialne za bycie nękanym
• często odczuwać silne napięcie i stres
• przejawiać niechęć do szkoły i odmawiać chodzenia do niej
• skarżyć się na brak kolegów bądź wykluczenie z grupy
• prosić o większe kieszonkowe (ponieważ są szantażowane przez sprawców przemocy)
• mieć mniejszy apetyt
• oddalać się od rodziny

Trudności w nauce i psychologiczne problemy spowodowane przeżywaniem lęku mogą powodować objawy psychosomatyczne, takie jak bóle głowy, bóle brzucha, zaburzenia snu, moczenie nocne. Wiele dzieci ma problemy psychiczne-lęki , fobie, depresję, ataki paniki. Niektóre mogą spróbować samookaleczenia, inne podejmują próby samobójcze. Dzieci systematycznie zastraszane mogą mieć objawy depresji w dorosłym życiu.

DOROŚLI JAKO OBSERWATORZY ZASTRASZANIA

Dorośli mają tendencję do niedoceniania powagi i nasilenia zjawiska zastraszania w szkole. Dzieci i młodzież wymagają wsparcia. Rodzice powinni uważnie wsłuchiwać się, w to co mówią im dzieci. Należy zadbać o dokumentowanie (sporządzanie notatek) wszystkich incydentów znęcania się, o jakich opowiada dziecko. Rodzice powinni zanotować nazwiska dzieci włączonych w zachowanie przemocowe, miejsce i czas jego występowania oraz to, co dokładnie się stało. Powinni niezwłocznie spotkać się z wychowawcą klasy i przedstawić mu swoje obawy. Powinni też dowiedzieć się, co zaobserwował nauczyciel- czy zauważył znęcanie się fizyczne bądź psychiczne nad dzieckiem, czy podejrzewał takie działania? Czy zaobserwował, że dziecko było prześladowane w trakcie zajęć klasowych lub podczas przerw, wykluczane z zabaw na boisku lub izolowane z innych form aktywności rówieśniczej? Jak dziecko daje sobie radę w relacjach z rówieśnikami? Warto zapytać nauczyciela, co zamierza zrobić, by wyjaśnić i powstrzymać przypadki znęcania się. Warto poprosić o pomoc pedagoga szkolnego lub zwrócić się do psychologa z poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Aby zapobiec przemocy i zastraszaniu w szkole, nauczyciele powinni:

• omawiać z uczniami ich prawa, zasady zachowania w szkole i sposoby radzenia sobie z przemocą i zastraszaniem
• zapewniać uczniom odpowiednie alternatywne sposoby wyrażania agresji (sport, sztuka) oraz zbliżone sposoby odnoszenia sukcesów i zdobywania uznania
• wzmacniać przyjaźnie między uczniami i podkreślać solidarność przyjaciół jako środek zwalczania przemocy i zastraszania
• uwrażliwiać rodziców na te zagadnienia w rozmowach indywidualnych lub na spotkaniach grupowych
• zająć się przyczynami izolacji i społecznego marginalizowania poszczególnych uczniów
• zabiegać o integrację szkolną nowych uczniów lub uczniów z problemami i specjalnymi potrzebami
• skutecznie kontrolować teren szkolny, na którym mogą wystąpić akty przemocy

Stwierdzenie przez nauczyciela faktu prześladowania w klasie obliguje go do bezzwłocznych działań:

• upewnienia dziecka-ofiary, że nie jest ono odpowiedzialne za przemoc wobec niego
• przypomnienia dziecku, że nauczyciel opiekuje się nim i jest po to, by je chronić
• zapewnienia dziecka, że wszystko może się zmienić, jeśli przerwie ono zmowę milczenia, i że mówienie dorosłym o aktach przemocy czy znęcania się nie jest donosicielstwem
• przedyskutowania na forum klasy (przy zachowaniu anonimowości osoby poszkodowanej) incydentu znęcania się jako poważnego problemu, za który wszyscy są odpowiedzialni, w celu pobudzenia klasowej solidarności
• przedstawienia dziecku praktycznych sposobów radzenia sobie z trudną sytuacją
• natychmiastowego poinformowania o wszystkim rodziców dziecka
• poinformowania grona pedagogicznego i władz szkoły
• jeśli zajdzie taka potrzeba- zwrócenia się (za zgodą rodziców dziecka) o pomoc do pedagoga szkolnego lub specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego

Zwiększeniu bezpieczeństwa w szkole i sprawieniu, by przemoc była nieakceptowana, sprzyjają między innymi następujące działania podejmowane przez nauczyciela i wychowawcę w klasie:

• opracowanie wraz z uczniami listy zasad i konsekwencji znęcania się, przedyskutowanie jej i wywieszenie na stałe w dostępnym dla nich miejscu
• traktowanie wszystkich uczniów i każdego z osobna z szacunkiem i przyjaźnie
• ujawnianie pozytywnego zainteresowania sprawami ucznia i zaangażowania w nie
• ukazywanie siebie jako autorytetu odpowiedzialnie zabiegającego o szkołę bezpieczną i przyjazną
• nagradzanie uczniów za zachowania pozytywne i integrujące klasę
• umożliwienie uczniom wypowiadania się na temat znęcania w szkole i relacji rówieśniczych
• chronienie uczniów narażonych na zostanie ofiarą prześladowań zgodnie z zasadami i założeniami szkoły
• uważne wsłuchiwanie się w informacje od rodziców i uczniów, gdy mówią o znęcaniu się w klasie
• szybkie i skuteczne rozwiązywanie takich sytuacji, by uniknąć wzmacniania tych zachowań
• podejmowanie natychmiastowego działania po zaobserwowaniu przemocy i znęcania się, niebagatelizowanie i nielekceważenie dostrzeganych przejawów przemocy rówieśniczej
• nieodwołalne i nieuchronne wyciąganie konsekwencji wobec uczniów łamiących zasady
• zgłoszenie uczniów prześladowanych do pedagoga szkolnego, a jeśli sytuacja tego wymaga- do psychologa i/lub psychiatry dziecięco-młodzieżowego
• informowanie rodziców o sytuacjach związanych ze znęcaniem się i rozwiązywanie ich zgodnie z zasadami szkoły
• zachęcanie rodziców, by włączali się w system zapobiegania przemocy w szkole i przeciwdziałali znęcaniu się

Rodzice dziecka prześladowanego w szkole powinni być gotowi:

• słuchać
• wierzyć
• oferować wsparcie- zapewniać, że dziecko nie jest winne prześladowaniu i nie zasłużyło na nie. Rodzice powinni unikać osądzających komentarzy dotyczących zarówno swojego dziecka, jak i sprawcy, takie komentarze mogą bowiem pogłębić jego poczucie osamotnienia
• być cierpliwymi
• dostarczyć wiedzę- wyjaśnić, czym jest zastraszanie w szkole, jakie są jego mechanizmy i jak sobie z nim radzić
• opracować strategie radzenia sobie